درس بیست و دوم مطالعات اجتماعی پایه ششم ابتدایی | مبارزه ی مردم ایران با استعمار | درس و مدرسه (مومکا)

درس و مدرسه ( مومکا ) – متن کتاب درسی و سوالات متن درس و امتحانی و آموزش کامل و پاسخ فعالیت ها و گام به گام درس بیست و دوم کتاب مطالعات اجتماعی پایه ششم ابتدایی تحت عنوان مبارزه ی مردم ایران با استعمار در زیر آورده شده است. امید است که از آن بهره گرفته و استفاده لازم را ببرید.

چه کسانی با استعمارگران مبارزه کردند؟

امیرکبیر، میرزا تقی خان فراهانی مشهور به امیرکبیر

دکتر محمّد مصدق و آیت اللّٰه سید ابوالقاسم کاشانی

دکتر محمّد مصدق و آیت اللّٰه سید ابوالقاسم کاشانی از آغاز کشف و استخراج نفت در ایران، دولت انگلستان که از محصول نفت ایران درآمد زیادی کسب می‌کرد با بستن قراردادهایی منابع نفتی ما را غارت می‌کرد. دکتر محمّد مصدق که در زمان حکومت پهلوی نماینده‌‌ٔ مجلس بود، شجاعانه درمقابل استعمار انگلیس ایستاد و برای ملّی کردن نفت به مبارزه برخاست. در همان زمان آیت اللّه کاشانی  نیز که از علمای مبارز و مخالف شدید استعمارگران بود از نهضت ملّی شدن نفت ایران حمایت کرد و در این کار نقش بسیار مهمّی داشت. سرانجام در اسفند ماه سال ١٣٢٩ شمسی مجلس شورای ملّی قانون ملّی شدن نفت را تصویب کرد تا دست بیگانگان را از نفت ایران کوتاه کند.

رئیس‌علی دلواری

رئیس‌علی دلواری در اطراف شهر بوشهر چشم به جهان گشود. رئیس‌علی مردی شجاع بود و ایمانی قوی داشت. او در تیراندازی و سوارکاری ماهر بود. با شروع جنگ جهانی اوّل، انگلیسی‌ها جنوب ایران به ویژه بوشهر را اشغال کرده، و پرچم خودشان را در آنجا افراشته بودند. او درباره‌ٔ اشغال نظامی ایران به چند تن از روحانیون بوشهر نامه نوشت و آنها نیز در جواب گفتند که جنگیدن با اشغالگران واجب است. رئیس علی و هوادارانش که به آنها دلیران تنگستان می‌گفتند، قهرمانانه با انگلیسی‌ها جنگیدند امّا در یکی از این نبردها، رئیس‌علی تیر خورد و به شهادت رسید.

یکی از سه فعالیت زیر را انتخاب کنید و انجام دهید.

الف) پیروزی انقلاب اسلامی به رهبری امام خمینی دست بیگانگان را از کشور ما کوتاه کرد. پرس وجو کنید و یک جمله از امام درباره ی قدرت های استعمارگر پیدا کنید و به کلاس بیاورید.

تعدادی از جملات امام خمینی (ره) درباره ی کشورها و قدرت های استعماری و استعمارگران

• «باید بگوییم بالا‌ترین صدمه‌ای که از قدرت‌های بزرگ [قدرت‌های استعمارگر] خوردیم، صدمه‌ی شخصیت بوده است. آنها کوشش کردند که شخصیت ما را از ما بگیرند و به جای شخصیت ایرانی و اسلامی، یک شخصیت وابسته به اروپای شرقی و غربی به جایش بگذارد.»
• « آن روز مبارک است بر ما که سلطه ی جهان خواران بر ملّت های مستعضف شکسته شود و تمام ملّت ها سرنوش خودشان را به دست خودشان بگیرند.»

ب) به طور گروهی درباره ی یکی از قهرمانان مبارزه با استعمار (غیر از آنهایی که در این درس خواندید) تحقیق کنید و شرح حال مختصری از کارهای او را بنویسید. شما می توانید با راهنمایی معلّم از کتابهای مناسبی که برای کودکان و نوجوانان نوشته شده است یا دانشنامه‌ی شبکه‌ی رشد (daneshnameh.roshd.ir) استفاده کنید.

اسماعیل‌خان قشقایی

• اسماعیل‌خان قشقایی معروف به صولت‌الدوله، فرزند داراب‌خان رئیس ایل قشقائی در سال ۱۲۵۷ خورشیدی (۱۲۹۵ قمری) در فیروزآباد استان فارس متولد شد. وی از چهره سیاسی اواخر قاجار و یکی از مقتدرترین ایلخان‌های ایل قشقایی  و ملقب به سردار جنوب، کسی که جنوب مدیون رشادت های وی در مبارزه با انگلیسی‌ها می باشد. به گونه ای که به علت رشادت و مهارت وی در تیراندازی و جنگ‌های چریکی، در اواخر سلطنت مظفرالدین شاه قاجار به وی لقب صولت‌الدوله داده شد.

ناصر دیوان کازرونی

• متولّد ۳ دی‌ماه ۱۲۵۳ در کازرون که رهبر قیام کازرون و فارس را علیه استعمار انگلیسی بر عهده داشت. او همراه با سردار عشایر، صولت الدوله قشقایی در جنگ جهانی اوّل علیه انگلیسی‌ها جنگید و سرانجام بعد از سال‌ها مبارزه در اردیبهشت ماه ۱۳۲۱ در گذشت.

آیت الله مهدی خالصی (۱۳۴۳ـ۱۲۷۶ق)

• آیت‌الله مهدی خالصی یکی از مبارزان علیه سلطه استعمار در عراق و ایران است. سال ۱۹۱۱م. جهان اسلام شاهد دو تهاجم نظامی بود. نخست تهاجم ایتالیا به طرابلس غرب (لیبی کنونی) و دوم حمله روسیه به شمال ایران. آیت‌الله خالصی، مراجع تقلید وعلمای طراز اول را جهت بحث و تبادل‌نظر و اتخاذ تصمیمات بازدارنده به کاظمین فراخواند. خود شخصاً به سامراء سفر کرد و از آیت‌الله میرزا محمدتقی شیرازی برای حضور در این گردهمایی که به نام «کنگره اول کاظمین» معروف شد دعوت به عمل آورد. بدینسان کنگره علمایی کم سابقه‌ای با حضور مراجع وعلمای شهرهای نجف، کربلا، کاظمین و سامراء در ۱۱ محرم ۱۳۳۰ (۱۲ دی ۱۲۹۱ش ــ ۱ ژانویه ۱۹۱۲م) با موفقیت کامل برگزار گردید. تصمیماتی از قبیل محکومیت شدید این دو تهاجم و بسیج شدن مردم و علمای عراق برای حضور در جبهه‌ها و دفاع از سرزمین‌های اسلامی اتخاذ گردید. از سوی دیگر آیت‌الله شیخ فتح‌الله اصفهانی (شریعت اصفهانی) از طرف کنگره ماموریت یافت که تعداد ۵۰۰ هزار جنگجوی داوطلب را برای اعزام به لیبی و شمال ایران فرا بخواند. هیات دیگری متشکل از ۱۳ نفر مسئولیت یافت که در زمینه برقراری ارتباطات و تلگراف فعالیت کند. در نتیجه این اقدام جدی علما، دولت روسیه مجبور شد با دولت ایران وارد مذاکره شود، متعاقب آن علمای عراق تلگرافی از سوی علمای تهران مبنی بر آرامش نسبی در ایران را دریافت کردند. آنچه در این اقدام علمای شیعه جلب توجه می‌کند این‌که آنان همزمان به دفاع از مسلمانان سنی و شیعه در لیبی و ایران شتافتند.

شهید‌ آیت‌الله سیدحسن مدرس

• شهید‌ آیت‌الله سیدحسن مدرس در سال ۱۲۸۷ قمری به دنیا آمد. او تحصیل خود را در علوم دینی در اصفهان، سامرا و نجف در محضر بزرگانی چون آیت‌الله میرازی شیرازی، صاحب فتوای تحریم تنباکو و … تا درجه اجتهاد ادامه داد؛ آنگاه به اصفهان مراجعت کرده و مشغول تدریس فقه و اصول شد. ایشان در جریانات مربوط به نهضت مشروطه به سمت سیاست روی آورد. فعالیت سیاسی ایشان با عضویت در انجمن ایالتی اصفهان آغاز می‌شود و با انتخاب او به عنوان یکی از پنج تن علمای منتخب، برای دوره دوم قانون‌گذاری مجلس، در تاریخ ۱۲۸۹ شمسی، چهره‌ سیاسی او شناخته‌تر می‌شود. مدرس در این مجلس نقش خود را به خوبی ایفا کرد. وی در دوره سوم نیز از طرف مردم تهران به نمایندگی انتخاب شد؛ ولی این مجلس به علت فشار خارجی و آغاز جنگ اول جهانی یکسال بیشتر دوم نیاورد. مدرس از چهره‌های سرشناس کمیته دفاع ملی بود که جهت جلوگیری از پیشرفت نیروهای روسیه تزاری به سمت پایتخت به قم مهاجرت کردند. او سپس عازم اصفهان، کرمانشاه، عراق، ترکیه و سوریه گردید و پس از دو سال به ایران بازگشت. با امضای قرارداد ۱۹۱۹ وثوق‌الدوله، مدرس به مخالفت برخاست و با این قرارداد ننگین به شدت مخالفت کرد و اجازه نداد ایران بین اجانب تقسیم شود. پس از کودتای رضاخان و سید ضیاءالدین طباطبایی در سوم اسفند ۱۲۹۹، مدرس همراه بسیاری از ملیون و مبارزان دستگیر شد و تا پایان عمر کابینه سیاه سید ضیاءالدین طباطبایی در قزوین زندان بود. پس از آزادی به نمایندگی مردم تهران در مجلس چهارم انتخاب شد و به عنوان نایب رییس مجلس و رهبری اکثریت مجلس برگزیده شد. دوره پنجم مجلس در سال ۱۳۰۲ افتتاح شد و در این دوران پر اهمیت تاریخ مشروطه که با تغییر سلسله قاجاریه و روی کار آمدن رضاخان همراه بود، مدرس رهبری اقلیت مجلس را بر عهده داشت. رضاخان که به دنبال حذف قاجار و حاکمیت خود بود، طرح جمهوری را مطرح کرد اما وجود مدرس و رفقای او در مجلس که فراکسیون اقلیت را تشکیل می‌دادند، مانع از به سرانجام رسیدن طرح جمهوری رضاخانی گردید. یکی از وقاع مهم مجلس پنجم استیضاح رضاخان، توسط مدرس بود؛ اما، رضاخان توانست با فریب و نیرنگ، مقدمات تصویب انقراض قاجاریه را فراهم کند و در تاریخ ۹ آبان ۱۳۰۴ این کار را عملی کرد و خود به پادشاهی ایران رسید. رضاخان در طی برگزاری انتخابات مجلس هفتم، اجازه نداد مدرس به مجلس راه یابد و ابتدا مدتی او را خانه‌نشین کرد و سپس در ۱۶ مهر ۱۳۰۷ دستگیر و به دامغان و مشهد و سپس به خواف تبعید کرد. شهید مدرس ۷ سال در خواف توسط مأموران تحت نظر بود و در ۲۲ مهر ۱۳۱۶ از  خواف به کاشمر منتقل شد. در این زمان رضاخان دستور قتل مدرس را به رییس شهربانی کاشمر داد ولی او به این کار تن نداد و در نتیجه این مأموریت به جهانسوزی، متوفیان و خلج واگذار شد. آنها در شب دهم آذر ۱۳۱۶ برابر با ۲۷ رمضان ۱۳۵۶ قمری به سراغ آن عالم ربانی رفتند و او را به شهادت رساندند و جنازه را مخفیانه به خاک سپردند. قبر شهید مدرس پس از شهریور ۱۳۲۰ و خروج رضاخان از ایران، توسط اهالی محل شناسایی و مشخص گردید.

🅾 پرس و جو کنید آیا در شهر یا مکان های نزدیک به محلّ زندگی شما، کوچه یا خیابان یا میدانی را می شناسید که به نام شخصیت های این درس نام گذاری شده باشد.

به عنوان مثال در تهران خیابان امیر کبیر، بزرگ‌راه آیت‌الله کاشانی، بزرگ‌راه آیت‌الله مدرس و فرود گاه امام خمینی را می‌توان نام برد.

• اگر اهل شهرهای تهران، مشهد، اصفهان، شیراز، بجنورد، انزلی هستید: خیابان میرزا کوچک خان یکی از خیابان هایی است که به نام شخصیت های این درس نامگذاری شده است.
• اگر اهل شهرهای کرج، قزوین، کیش، بناب، تهران، شیراز  هستید: میدان امیرکبیر یکی از میدان هایی است که به نام شخصیت های این درس نامگذاری شده است.
• اگر اهل شهرهای اراک، کرمانشاه، تبریز، تهران هستید: خیابان مصدق یکی از خیابان هایی است که به نام شخصیت های این درس نامگذاری شده است.
• اگر اهل شهرهای بوشهر، تهران، شیراز  هستید: خیابان رئیسعلی دلواری یکی از خیابان هایی است که به نام شخصیت های این درس نامگذاری شده است.
• اگر اهل شهرهای قم، کاشان، یزد، لاهیجان، شهرکرد، تهران، اصفهان  هستید: خیابان آیت الله کاشانی یکی از خیابان هایی است که به نام شخصیت های این درس نامگذاری شده است.

پاسخ فعّالیت ۵ درس بیست و دوم مطالعات اجتماعی ششم (صفحه‌ی ۱۱۲ کتاب درسی)

به تقویم مراجعه، و روز ملّی شدن صنعت نفت را در آن پیدا کنید. چرا این روز تعطیل رسمی است؟

۲۹ اسفند روز ملی شدن صنعت نفت است . درچنین روزی در سال ۱۳۲۹ مجلس شورای ملّی شدن صنعت نفت را تصویب کرد تا دست بیگانگان را از نفت ایران کوتاه کند. (قبل از آن دولت انگستان با به دست گرفتن استخراج نفت در ایران ، سرمایه ی ملّی ما را غارت می کردند). این روز برای گرامیداشت لغو شدن تمام قراردادهای مربوط به نفت با کشورهای بیگانه و قطع شدن دست بیگانگان از منابع نفت ایران، تعطیل رسمی اعلام شده است.

سوالات درس به درس مطالعات اجتماعی ششم

سوالات متن درس بیست و دوم مطالعات اجتماعی ششم ابتدایی – مبارزه ی مردم ایران با استعمار

۱- مردم کشور ما در مقابل استعمارگران چه می کردند ؟

مردم ما همواره با استعمارگران مبارزه می کردند. از هر نقطه ی کشور ما انسان های بزرگ و فداکاری برخاستند. برای کوتاه کردن دست بیگانگان از کشور تلاش کردند. در این راه رنج زیادی را تحمّل کردند. حتّی از جان خود گذشتند.

۲- نام چند شخصیّت بزرگ مبارز با استعمار را در ایران، در فاصله ی بین تأسیس سلسله ی قاجار تا پیروزی انقلاب اسلامی، بنوسید.

امیرکبیر، سید حسن مدرّس، شیخ محمّد خیابانی، رئیس علی دلواری، میرزا کوچک خان جنگلی، آیت ا… کاشانی، دکتر محمّد مصدق و امام خمینی (ره).

۳- به نظر شما چرا امیرکبیر چند کارخانه تأسیس کرد؟

امیرکبیر آرزو داشت ایران به کشوری آباد و مستقل تبدیل شود و به بیگانگان محتاج نباشد . از این رو برای پیشرفت صنعت چند کارخانه تأسیس کرد.

۴- دولتهای قدرتمند در ایران بر سر چه چیزی با یکدیگر رقابت داشتند؟

دولتهای قدرتمند بر سر نفوذ در ایران با یکدیگر رقابت می کردند.

۵- چه چیزی اجازه دخالت به بیگانگان در ایران را می داد؟

حکومتهای نالایق در ایران به بیگانگان اجازه دخالت و نفوذ می دادند.

۶- همواره دولت های قدرتمند بر سر …………. در ایران با یکدیگر رقابت می کردند.

پاسخ: نفوذ

۷- پیروزی انقلاب اسلامی به رهبری ………….. بیگانگان را از کشور ما کوتاه کرد.

پاسخ: امام خمینی (ره)

پرسش و پاسخ و سوالات امتحانی درس بیست و دوم مطالعات اجتماعی ششم ابتدایی – مبارزه ی مردم ایران با استعمار

👈 دانش آموزان و همراهان گرامی جواب سایر درس های کلاس ششم و تمامی مباحث هر درس، به صورت کامل در سایت موجود می باشد، برای دسترسی کافیست درس موردنظر را در گوگل سرچ کرده و در انتهای آن عبارت «مومکا» یا «درس و مدرسه» را نیز اضافه کنید.