معنی شعر و لغات درس ستایش کتاب فارسی ششم ابتدایی | درس و مدرسه | مومکا

درس و مدرسه ( مومکا ) – متن کتاب درسی و سوالات و معنی شعر درس ستایش ( به نام آن که جان را فکرت آموخت ) کتاب فارسی پایه ششم ابتدایی در زیر آورده شده است. امید است که از آن بهره گرفته و استفاده لازم را ببرید.

معنی شعر ستایش | فارسی ششم | صفحه ۸

شیخ محمود شبستری (وفات ۷۲۰ هجری) :

از شاعران و عارفان قرن هفتم و هشتم هجری قمری است که در«شبستر» از روستاهای اطراف تبریز به دنیا آمد. از زندگی او اطّلاع چندانی در دست نیست. ظاهراً سراسر عمر خود را در «تبریز» یا در نزدیکی آن به سر برده و در همان جا در سال ۷۲۰ هجری وفات یافته است. از وی تآلیفات بسیاری باقی نمانده است. مثنوی «گلشن راز» از جمله آثار اوست.

این شعر به ستایش پروردگار می پردازد و به نعمات وی که به تمامی کائنات ارزانی داشته اشاره می کند.

بررسی کلمه ستایش 

۱ـ به نام آن که جان را فکرت آموخت / چراغِ دل به نورِ جان برافروخت (آموخت و برافروخت «قافیه اند» و ردیف نداریم)

معنی بیت اوّل: سخن خود را به نام آن کسی آغاز می کنم که به انسان، اندیشیدن و فکر کردن را آموخت و دل او را که مانند چراغی است با نورِ جان، روشن و نورانی کرد.

فکرت: فکر، اندیشه، تفکّر / برافروخت: روشن کرد

آرایه: تشخیص(شاعر در مصراع اوّل، «آموختن» را که یکی از ویژگی های انسان است را به «جان» نسبت داده است).

تشبیه(شاعر در مصراع دوم، «دل» را که (مشبّه) است به «چراغ» که (مشبّه به) است مانند کرده است).

نکته های دستوری: این بیت سه جمله دارد. بخشی از جمله ی نخست حذف شده و اصل آن چنین است:

[سخن خود را] به نام آن که جان را فکرت آموخت [و] چراغ دل به نور جان برافروخت، [آغاز می کنم].

* آموخت: فعل جمله ی دوم    * برافروخت: فعل جمله ی سوم است.

* «آن» در مصراع اوّل : مضاف الیه (نام + ـِ + آن)

                                    اسم(مضاف)       اسم(مضاف الیه)

* فکرت: مفعول

* «را» در این مصراع به معنای «به» می باشد و نشانه ی مفعول نیست پس«جان» متمّم است.

* «نور جان» در مصراع دوم : متمّم است.        *دو ترکیب اضافی داریم: (چراغ دل ـ نور جان)

فکرت: (ت درفکرت نشانه ی مؤنث(زن) بودن واژه است، در قدیم به پیروی از دستورزبان عربی(در عربی هر واژه یا مذکر است یا مونث که هر کدام یا حقیقی هستند یا مجازی) برخی شاعران به واژه های فارسی نیز«ت»اضافه می کردند و«ت»از خودواژه است و ضمیر نیست).

۲ـ ز فضلش هر دو عالم، گشت روشن / ز فیضش خاکِ آدم، گشت گُلشن (گُلشن و روشن «قافیه اند» و ردیف نداریم)

معنی بیت دوم: از بخشش خداوند هر دو جهان روشن و نورانی شد و خاکِ وجود آدم، گلستان شد.(خداوند با دَمیدن از روح خود در وجود آدمی، جسم او را که از خاک بی ارزش بود، مانند گلستان ارزشمند و زیبا کرد).

فضل: احسان، بخشش / فیض: بخشش، عطا / گُلشن: گلستان  / زِ: مخفّف «از» /

آرایه: کنایه (در مصراع دوم، «خاک آدم» کنایه از «جسم انسان» است).

نکته دستوری: این بیت دو جمله دارد.

* ترکیب «هر  دو  عالَم» نهاد جمله ی اوّل          * ترکیب اضافی «خاک آدم» نهاد جمله ی دوم

         صفت   اسم   اسم

۳ـ جهان، جمله، فروغِ نورِ حق، دان / حق اندر وی ز پیدایی است پنهان (دان و پنهان «قافیه اند» و ردیف نداریم)

معنی بیت سوم: جهان را به تمامی، پرتوی از نور وجود خداوند بِدان و خداوند به دلیل آنکه در کمال پیدایی و آشکار بودن است، در این جهان پنهان به نظر می رسد.[نورِخداوند تمامِ جهانِ هستی را فرا گرفته امّا خداوند آن قدر آشکار است که از شدّت پیدایی، پنهان به نظر می رسد.(دیده نمی شود)]

جمله: همه، تمام/ فروغ: نور، روشنایی/ حق: منظور خداوند / آرایه: تضاد(پیدایی، پنهان)

نکته دستوری: اندر(به معنی در، شکل قدیم حرفِ اضافه ی«در»)/ «وی»شکلِ قدیم او(ضمیر منفصل سوم شخص مفرد)

مرجع ضمیرِ وی «حق» است  /   ز: مخفّف«از»

۴ـ خِرَد را نیست تابِ نور آن روی / بُرو از بهرِ او، چشمِ دگر جوی(روی و جوی «قافیه اند» و ردیف نداریم)

معنی بیت چهارم: خِرَد و عقل انسان توان درک نور وجود خداوند را ندارد؛ ای انسان برای دیدن خداوند در جست و جوی چشم دیگری باش زیرا چشم تو، توان دیدن نور وجود خداوند را ندارد.(منظور شاعر این است که خداوند برتر از آن است که انسان با عقل خود او درک کند و بفهمد و با چشم خود او را ببیند، انسان برای دیدن خداوند و درک او به وسیله ی دیگری نیاز دارد و آن وسیله چیزی نیست جُز دل پاکی که گناهان آن را آلوده نکرده باشد.)

فردوسی نیز در بیتی به همین موضوع اشاره کرده است:

به بینندگان آفریننده را  / نبینی، مَرَنجان دو بیننده را

معنی بیت «فردوسی» : با دو چشم خود، آفریننده(پروردگار) را نمی بینی، بیهوده دو چشمانت را اذیت نکن.

خِرد: عقل    /  تاب: توان

آرایه: تشخیص(شاعر در مصراع اوّل «تاب و توان» را که یکی از ویژگی های انسان است را به خرد یا عقل نسبت داده).

نکته ی دستوری: بیت سه جمله دارد.    * خرد: نهاد جمله ی اوّل

* «را» در عبارتِ «خرد را» نشانه ی مفعول نیست. (خرد را تاب نیست یعنی خرد تاب ندارد)

* برو: فعل امر است و به تنهایی یک جمله می باشد.           * جو: فعل امر (بجو)

* تاب: مفعول جمله ی اوّل              * چشم دگر: مفعول جمله ی سوم           * دگر: مخفّف «دیگر»

دو ترکیب اضافی داریم: آن روی   /   چشم دگر

                           صفت  اسم     اسم   صفت

۵ـ در او هرچه آن بگفتند از کم و بیش / نشانی داده‌اند از دیده ی خویش(بیش و خویش «قافیه اند» و ردیف نداریم)

معنی بیت پنجم: در توصیف خداوند کم و بیش هر چه گفته اند، گفته ی آن ها بر اساس تصوّر ایشان از خداوند بوده است و خداوند از وصف و فهمشان بالاتر و برتر است.

* در او: درباره ی او          * دیده: چشم            * آرایه: تضاد(کم، بیش)

نکته ی دستوری: بیت دو جمله دارد. (بگفتند: فعل جمله ی اوّل  و  نشانی داده اند: فعل جمله ی دوم)

* هرچه: ترکیب وصفی(در نقش مفعول)

۶ـ به نزدِ آن که جانش در تجلّی است / همه عالَم، کتابِ حق تعالی است(تجلّی و تعالی «قافیه اند» و «است» ردیف)

معنی بیت ششم: آن کسی که جانش در حضور خداوند قرار دارد، همه ی جهان را همچون کتابی می داند که از وجود خداوند خبر می دهد.

* تجلّی: آشکار شدن، پیدا شدن       * تعالی: بلندمرتبه

آرایه: تشبیه(همه عالم به کتاب مانند شده است)

                 مشبّه        مشبّه بِه

نکته دستوری: این بیت دو جمله دارد. (دل: نهاد جمله ی اوّل)

ترکیب وصفی(همه عالَم): نهاد جمله ی دوم

                صفت  اسم

👈 دانش آموزان و همراهان گرامی جواب سایر درس های کلاس ششم و تمامی مباحث هر درس، به صورت کامل در سایت موجود می باشد، برای دسترسی کافیست درس موردنظر را در گوگل سرچ کرده و در انتهای آن عبارت «مومکا» یا «درس و مدرسه» را نیز اضافه کنید.